Eutrofe moerassen: landbouw naar natuur

In Nederland zijn de laatste decennia veel nieuwe moerassen aangelegd op voormalige landbouwgronden, vaak als onderdeel van Natura 2000, het Natuurnetwerk Nederland of waterbergingsprojecten - en die ontwikkeling zet door. Deze jonge, voedselrijke moerassen trekken talrijke water- en moerasvogels aan, soms in indrukwekkende aantallen. Maar na verloop van tijd kan de soortsamenstelling veranderen. Beheerders proberen dit te sturen, met wisselend succes.

Uit een inventarisatie blijkt dat het succes van moerasontwikkeling vooral samenhangt met drie factoren: nutriëntenbeschikbaarheid (in bodem en water), waterpeildynamiek en begrazingsdruk. Veel nutriënten stimuleren groei van eutrofe plantensoorten, maar kunnen ook verruiging veroorzaken. Een dynamisch waterpeil is essentieel voor variatie in vegetatiestructuur en geschikt vogelhabitat. Begrazing door watervogels of grote grazers kan zowel positief als negatief uitpakken.

Hoewel veel bekend is over de rol van voedselrijkdom in bodem en water bij de ontwikkeling van arme tot matig voedselrijke natuur, geldt dat veel minder voor eutrofe moerassen. Het is nog onduidelijk in hoeverre voedselrijkdom daar de vegetatie, macrofauna en vogelstand stuurt. Moerassen op voormalige landbouwgrond zijn van nature zeer voedselrijk - vaak eutroof tot hypertroof - maar voor dit type ontbreken referentiewaarden. Bovendien wordt bij de inrichting weinig rekening gehouden met de biogeochemische veranderingen die na vernatting in de verschillende bodemlagen optreden. Juist die processen bieden kansen om de ontwikkeling en successie van het moeras gerichter te sturen. Er wordt daarom gewerkt aan het opstellen van referentiewaarden die beheerders beter houvast moeten bieden.

Naast beter inzicht in bodemnutriënten bevelen we aan het waterpeil zo veel mogelijk in tijd en ruimte te variëren, te maaien of gericht te begrazen, en plaatselijk rietkragen met rasters te beschermen tegen overbegrazing.

Partners: BWARE, Altenburg & Wymenga, NIOO-KNAW

In opdracht van OBN (https://natuurkennis.nl) met een financiële bijdrage van Vogelbescherming

Link naar artikel in tijdschrift Landschap